Táºp là m thÆ¡

Quy tắc là m thơ
Những Ä‘iá»u cÆ¡ bản
1. Tiếng bằng
Tiếng bằng là những tiếng KHÔNG DẤU, và những tiếng có DẤU HUYỀN, thà dụ như hai chữ "thÆ¡" và "tình", cả hai chữ nà y Ä‘á»u là tiếng bằng!
Tiếng bằng có HAI LOẠI: THƯỢNG BÌNH THANH, và HẠBÌNH THANH. Nói bằng cách khác, thượng bình thanh là tiếng bổng, hạ bình thanh là những tiếng CHÌM hay trầm.
Nhất Lang dùng hai chữ thà dụ trên để nói tiếp: "ThÆ¡" là tiếng KHÔNG CÓ DẤU, ta gá»i là tiếng bổng! "Tình" là tiếng CÓ DẤU HUYỀN, ta gá»i là tiếng CHÃŒM hay trầm!
Tiếng bổng và tiếng trầm chan hòa với nhau tạo ra âm điệu du dương, là m bà i thơ hay hơn. Nếu ta chỉ dùng 1 loại tiếng trong một câu thơ thì âm điệu sẽ rất ngang và trúc trắc.
2. Tiếng trắc
Bên cạnh những tiếng bằng, chúng ta còn cần phải là m quen vá»›i những tiếng trắc. Tiếng trắc là những tiếng có giá»ng Ä‘á»c ngắn, không kéo dà i ra như tiếng bằng.
Những tiếng có chữ C, CH, P, T đứng ở cuối tiếng và những tiếng có dấu SẮC, HỎI, NGÃ, NẶNG Ä‘á»u là những tiếng trắc.
Cũng như tiếng bằng, trắc có tiếng trầm và bổng - tiếng trầm của tiếng trắc là những tiếng có dấu HỎI và NẶNG, tiếng bổng của tiếng trắc là những tiếng có dấu SẮC và NGÃ.
Hai chữ "lãng" và "mạn" Ä‘á»u là tiếng trắc, "lãng" là tiếng bổng, "mạn" là tiếng trầm hay chìm.
3. Kết hợp bằng, trắc
Má»—i câu thÆ¡ Ä‘á»u nên có tiếng bằng và tiếng trắc, và vì hai loại tiếng khác nhau, nên ta phải xếp sao cho tiếng ná» chế tiếng kia, thì khi Ä‘á»c sẽ tìm thấy má»™t âm Ä‘iệu du dương. Nói tóm lại, má»—i câu thÆ¡ nên được xếp sao cho má»—i loại tiếng chan hòa vá»›i nhau, có nghÄ©a là cố giữ sao cho câu thÆ¡ 8 chữ phải có Ãt nhất 3 tiếng bằng, 5 tiếng trắc hoặc ngược lại... nếu được 4 tiếng nà y, 4 tiếng kia thì cà ng tốt; câu thÆ¡ 8 chữ mà chỉ có 1 tiếng bằng và 7 tiếng trắc, thì câu thÆ¡ ấy thiệt là chướng tai ghê lắm.
Cho dù câu thÆ¡ có mấy chữ Ä‘i nữa, bằng và trắc nên được cân đối vá»›i nhau, tuy nhiên không đòi há»i phải bằng số!
Luáºt định: bằng vần vá»›i bằng, trắc vần vá»›i trắc.
4. Kết hợp trầm, bổng
Tiếng bổng và trầm được xếp ra sao thì là do biệt tà i cá»§a má»—i ngưá»i, ta không có luáºt định rõ. Tuy nhiên, trầm và bổng được xem là nhất định ở chữ thứ 6 và thứ 8 trong câu BÃT cá»§a thÆ¡ lục bát. Nếu tiếng bổng được dùng ở vị trà chữ thứ 6 thì tiếng trầm nhất định phải được dùng ở vị trà chữ thứ 8. Và ngược lại, nếu chữ thứ 6 đã là tiếng trầm, thì chữ thứ 8 nhất định phải là tiếng bổng. Nếu 1 loại tiếng được dùng ở cả hai vị trà nói trên, thì câu thÆ¡ ấy sẽ bị mất Ä‘i âm Ä‘iệu cá»§a thÆ¡.
Các bạn Ä‘á»c thá» hai câu thÆ¡ nà y:
Äêm nay trăng tá» sao má»,
Äò ngang vÄ© tuyến còn chá» em vá».
Các bạn Ä‘á»c lại hai câu nà y:
Äêm nay trăng tá» sao má»,
Äò ngang vÄ© tuyến còn chá» em tôi.
Hai câu trên Ä‘á»c nghe chướng tai lắm, vì cả hai tiếng trầm Ä‘á»u được dùng ở vị trà thứ 6 và 8 trong câu bát (câu có 8 chữ). Hai câu dưới Ä‘á»c nghe êm tai, vì hai loại tiếng khác nhau (trầm và bổng) đã được dùng và o vị trà chữ thứ 6 và 8 trong câu bát.
5. Vần
VẦN - nghÄ©a là những tiếng có cùng má»™t âm hưởng; hai tiếng có cùng giá»ng phát âm thì VẦN vá»›i nhau được... hai tiếng không VẦN vá»›i nhau thà nh ra LẠC VẬN, trái luáºt thÆ¡!
Tuy hồn thÆ¡, lá»i và ý Ä‘á»u quan trá»ng, nhưng nếu bà i thÆ¡ không có VẦN thì không gá»i là thÆ¡. Cho dù là thÆ¡ MỚI (không chú trá»ng đến luáºt) cÅ©ng cần phải có VẦN thì bà i thÆ¡ má»›i hay.
5.1. Vần chÃnh cá»§a vần bằng
A vần với A hoặc À, E vần với E hoặc È, AN vần với AN hoặc ÀN, INH vần với INH hoặc ÌNH.
Má»™t thà dụ cho vần chÃnh cá»§a vần bằng:
Pháo nổ dồn, pháo nổ dồn,
Pháo đang xâu xé tâm hồn lẻ loi.
Trong hai câu LỤC BÃT trên Nhất Lang đã dùng vần chÃnh cá»§a âm ÔN.
Mắt em hãy nghiá»n nhắm,
Anh tặng một nụ hôn,
Cho em ấm cả hồn,
Mộng liêu trai chìm đắm.
Bốn câu trên được viết theo thể loại thÆ¡ má»›i (5 chữ), hai chữ cuối cá»§a câu 2 và 3 phải vần nhau, và Nhất Lang cÅ©ng đã dùng vần chÃnh cá»§a âm ÔN. NHẮM và ÄẮM chỉ là trùng hợp, hai chữ nà y không cần phải VẦN nhau.
5.2. Vần chÃnh cá»§a vần trắc
à vá»›i Ã, Ả, Ã, hoặc Ạvần vá»›i nhau. É vá»›i É, Ẻ, Ẽ, hoặc Ẹ vần vá»›i nhau. Má»™t thà dụ cho vần chÃnh cá»§a vần trắc:
Cứ má»—i độ chiá»u vá» bên suối,
Anh trộm nhìn đắm đuối dáng hoa.
Vần chÃnh cá»§a vần trắc đã được dùng trong hai câu SONG THẤT trên.
5.3. Vần thông của vần bằng
Vần thông là những tiếng không có cùng má»™t ÂM như các vần CHÃNH, nhưng có cùng má»™t giá»ng PHÃT ÂM, có thể ăn váºn vá»›i nhau được.
Nếu không am hiểu vần THÔNG chúng ta rất dá»… bị LẠC VẬN khi là m thÆ¡. Vì thế khi muốn dùng vần thông, chúng ta cần phải hiểu rõ luáºt vần thông.
Theo kinh nghiệm và cách nhìn cá»§a Nhất Lang thì ngưá»i miá»n Nam thưá»ng hay bị lầm lẫn vá» vần THÔNG hÆ¡n (Nhất Lang chỉ nói là thưá»ng - riêng Nhất Lang cÅ©ng là ngưá»i miá»n Nam)
Nhất Lang cố gắng Ä‘em và o đây hầu hết những VẦN THÔNG mà chúng ta thưá»ng gặp...
VẦN THÔNG của vần bằng:
A vÃ Æ thông vá»›i nhau. Æ và Ư thông vá»›i nhau. Nhưng A và Ư KHÔNG thông vá»›i nhau được!
E, Ê và I thông với nhau. O, Ô và U thông với nhau
AI thông vá»›i AY. AI thông vá»›i tất cả các ÂM sau đây: OI, ÔI, Æ I, Æ¯Æ I, UI, Nhưng, AY, tuy thông vá»›i AI nhưng không thông vá»›i các ÂM trên! Tất cả những ÂM trên THÔNG vá»›i nhau.
AO thông với AU. AU thông với ÂU, Nhưng AO không thông với ÂU.
AO thông với tất cả các âm sau: EO, ÊU, IÊU, IU, ƯU Nhưng AU và ÂU không thể thông.
AM thông vá»›i Æ M. Ä‚M thông vá»›i ÂM. ÊM thông vá»›i IM và EM. AN thông vá»›i Æ N. Ä‚N thông vá»›i ÂN và UÂN
EN, IN, IÊN, và UYÊN thông nhau.
ON, ÔN và UÔN hoặc UN thông nhau.
ANG vÃ Æ¯Æ NG thông nhau.
Æ¯Æ NG và UÔNG thông nhau, Nhưng ANG không thông vá»›i UÔNG.
ĂNG, ÂNG, và ƯNG thông nhau
ONG, ÔNG, và UNG thông nhau
ANH, ÊNH và INH thông nhau
ĂN và ĂNG, ÂN và ÂNG, hay UN và UNG vv... không thông nhau.
Những chữ có "G" theo sau nhất định chỉ thông vá»›i những chữ có G theo sau! Äây là điểm mà Nhất Lang nhìn thấy ngưá»i có giá»ng phát âm cá»§a miá»n Nam hay bị lầm vì sÆ¡ ý hay theo thói quen. (Nhất Lang lắm khi cÅ©ng không ngoại lệ)
5.4. Vần thông của vần trắc
Vần thông của vần trắc cũng dựa theo nguyên tắc như những vần thông của vần bằng.
Vần thông có nguyên âm đứng cuối:
É, Ã, Ẻ, Ỉ, Ẽ, Ĩ, Ẹ, Ị thông vá»›i nhau
CÅ©ng như vần bằng tất cả những âm I có dấu SẮC, HỎI, NGÃ, NẶNG Ä‘á»u có thể thông vá»›i những âm Y có dấu SẮC, HỎI, NGÃ, NẶNG,
... nhưng Y không thông được với E
Ổ, Ũ, Ó, hay Ộ, Ú, Ọ thông nhau
Ọ và ỦA thông nhau (tất cả các âm O và UA có dấu SẮC, HỎI, NGÃ, NẶNG Ä‘á»u thông)
ĨA và UỆ thông nhau
ÃO, IỄU, ẢO, YẾU, ÉO, ỈU, á»®U và tất cả các đồng âm có dấu SẮC, HỎI, NGÃ, NẶNG Ä‘á»u vần được.
ÓI, ẢI, Ội, á» I, ƯỢI, ÚI và các đồng âm có các dấu SẮC, HỎI, NGÃ, NẶNG Ä‘á»u vần nhau được.
ẤC và ỰC thông nhau
ẠM, ỢM, ÃM, ỞM thông nhau
ẶN và ẨN hay UẨN thông nhau
ÓNG và ÚNG
ẬT và ẮT
ẬT và ỨT
ÚT và Uá»T vv...
Tóm lại: vần thông của vần trắc không khác chi vần thông của vần bằng vỠÂM, tuy nhiên ta cần hiểu rõ khác biệt giữa trắc và bằng.
6. Gieo vần
Sau đây là các Ä‘iá»u đáng nhá»› trong sá»± GIEO VẦN:
1-- A, Ä‚,  rất thưá»ng được GHÉP vá»›i má»™t phụ âm khác như C, M, N, P, T để tạo thà nh âm GHÉP như: AC, Ä‚C, ÂC... AM, Ä‚M, ÂM... AN, Ä‚N, ÂN... AP, Ä‚P, ÂP... AT, ẮT, ẤT vv... Những vần GHÉP nói trên CHỈ thông được vá»›i nhau khi có cùng má»™t phụ âm đứng trước!
Thà dụ: BÃT thông được vá»›i BẮT hay BẤT, mà KHÔNG thông được vá»›i CẮT hay CẤT hoặc MẮT hay MẤT... tuy nhiên BÃT thông được CÃT hay MÃT vì chúng Ä‘á»u có âm GHÉP "AT" theo sau.
TAM thông với TĂM hay TÂM, mà KHÔNG thông với CĂM hay CÂM, cũng không thông được với TRĂM hay TRÂM... tuy nhiên TAM thông được với CAM, TRAM, vì chúng có cùng âm GHÉP "AM" theo sau.
TAN thông với TĂN hay TÂN, mà không thông với VĂN hay VÂN vv...
2-- Khi có vần GHÉP bằng 2 hoặc 3 chữ nguyên âm với một phụ âm đứng cuối: IÊN, UYÊN, UÂN, UÔN, ta nên lấy 2 chữ cuối cùng là m VẬN CĂN, Có nghĩa là dựa theo hai chữ cuối cùng mà gieo vần...
Thà dụ: EN, IN, vần với YÊN hay UYÊN
ÂN vần với UÂN
Æ N vần vá»›i OAN
ON vần với UÔN
VẦN GHÉP bằng 2 HAY 3 NGUYÊN ÂM VỚI 2 PHỤ ÂM:
Thà dụ như chữ Æ¯Æ NG... thì ta nên lấy 3 chữ cuối mà là m VẬN CÄ‚N để GIEO VẦN.
CHO NÊN: Æ¯Æ NG vần vá»›i ANG,
CŨNG NÊN nhá»›: Æ¯Æ NG vần vá»›i UÔNG, nhưng UÔNG không vần vá»›i ANG vì Ô không vần vá»›i A.
3-- VẦN GHÉP bằng 2 hay 3 NGUYÊN ÂM:
Khi có loại âm nà y thì ta nên theo âm điệu mà lấy 1 hay 2 chữ mà là m VẬN CĂN.
Thà dụ: OA, OE, UÊ, UY... thì váºn căn là A, E, Ê, Y; nên OA vần vá»›i A, OE vần vá»›i E, UÊ vần vá»›i Ê, UY vần vá»›i I hay Y.
UÂY vần với ÂY
THà DỤ: IA, UYA, UA, ƯA... váºn căn là I, Y, U, Ư, mà chữ A đứng cuối không ảnh hưởng chi cả.
I vần với IA
Ư vần với ƯA
Ô vần với UA vv...
4-- Hai tiếng Äá»’NG ÂM và Äá»’NG NGHĨA thì không vần được!!!
Hai tiếng Äá»’NG ÂM mà KHÃC NGHĨA thì vần được!!!
Các bạn và các em Ä‘á»c lại tất cả các bà i đã "POSTED" để là m quen và có gì thắc mắc, cứ há»i... Nhất Lang sẽ cố gắng trả lá»i theo khả năng cá»§a mình.
Sau khi má»i ngưá»i thông qua từ bằng & trắc, bổng & trầm, VẦN CHÃNH & THÔNG thì mình sẽ bắt đầu nói đến THÆ LỤC BÃT!
Những bước trên là những Ä‘iá»u căn bản mà các anh chị, các bạn, và các em cần phải hiểu khi bắt đầu táºp là m thÆ¡.
Nhất Lang mong rằng những Ä‘iá»u ghi trên giúp Ãch được cho các anh chị, các bạn, và em muốn là m quen cùng nguyên tắc là m thÆ¡. Bà i kế tiếp Nhất Lang sẽ bắt đầu nói đến những loại thÆ¡.
Chúc tất cả vui vẻ và thà nh công!
Thơ lục bát
Lục Bát là 1 trong 2 thể loại thÆ¡ chÃnh tông cá»§a Việt Nam. ThÆ¡ Lục Bát khác hÆ¡n NgÅ© Ngôn hoặc Thất Ngôn cá»§a Hán văn ở chá»— NgÅ© Ngôn và Thất Ngôn chỉ có CƯỚC VẬN (vần ở cuối câu), còn Lục Bát có cả CƯỚC VẬN & YÊU VẬN (CƯỚC VẬN là vần ở cuối câu, còn YÊU VẬN là vần ở giữa câu, nghÄ©a là vần cá»§a chữ thứ 6 cá»§a câu Bát). Vần Cước còn gá»i là vần CHÂN, chân thì ở cuối, và Vần Yêu còn gá»i là vần LƯNG, lưng thì ở giữa.
Lục Bát là thể loại thơ cứ 1 câu 6 chữ rồi đến 1 câu 8 chữ, cứ như thế mãi...
Vì có YÊU VẬN cho nên cứ 3 câu lại đổi vần 1 lần, bắt đầu từ câu Bát (câu thứ nhì cá»§a bà i). Vì có thể đổi vần, loại thÆ¡ nà y má»—i bà i có thể viết đến hà ng ngà n câu. Những bà i Lục Bát dà i ta gá»i là Lục Bát Trưá»ng Thiên hay Lục Bát Trà ng Thiên.
Thông thưá»ng, trong thÆ¡ LỤC BÃT, chúng ta chỉ dùng má»—i vần bằng... tuy nhiên, vẫn có trưá»ng hợp ngưá»i ta dùng vần trắc.
Nhất Lang xin phép dùng bà i Lục Bát nắn cá»§a nhà thÆ¡ TÚ XÆ¯Æ NG để là m mẫu:
NHỚ BẠN
Ai vỠcòn nhớ ai KHÔNG?
Trá»i mưa má»™t mảnh áo BÔNG che ÄẦU.
Nà o ai có tiếc ai ÄÂU,
Ão bông ai ướt, khăn ÄẦU ai KHÔ?
Ngưá»i Ä‘i Tam Äảo NgÅ© Há»’,
Kẻ vỠkhóc trúc, than NGÔ một MÌNH.
Non non, nước nước, tình TÌNH,
Vì ai ngơ ngẩn, cho MÌNH ngẩn ngơ.
Chú ý những chữ in to.
Câu LỤC đầu gieo vần ở chữ KHÔNG, chữ thứ 6 cá»§a câu Bát "BÔNG" theo vần chữ KHÔNG, cuối câu BÃT nà y lại đổi sang vần má»›i là ÄẦU... cứ như thế, cứ 3 vần lại đổi 1 vần khác. Nhá»› ká»·, chúng ta nhất định phải đổi vần, nếu cứ dùng vần cÅ© tiếp theo kế hoặc và i câu kế đó thì âm Ä‘iệu cá»§a bà i thÆ¡ sẽ bị nhà m chán.
Trong bà i trên, tác giả đã dùng TRÙNG TỪ hai lần; theo luáºt thì không đúng, nhưng trong trưá»ng hợp nà y tác giả đã cố ý dùng như thế để khÆ¡i lại chá»§ ý cá»§a mình; nếu các bạn Ä‘á»c ká»· và chia bà i thÆ¡ ra là m hai Ä‘oạn 4 câu, thì sẽ nhìn ra cách hà nh thÆ¡ rất là đặc biệt!
TRÃNH DÙNG ÄỘC VẬN TRONG THÆ LỤC BÃT:
Theo luáºt cá»§a thÆ¡ Lục Bát, cứ má»—i 3 câu ta phải gieo vần má»›i; nếu cứ dùng 1 vần bà i thÆ¡ sẽ trở nên nhà m chán.
Thà dụ như đoạn thơ nà y:
Casino! CASINO!
Lắng nghe giới trẻ trầm TRỒ ngợi KHEN.
Ngà y đêm lắm kẻ bon CHEN,
Ôi thôi đủ cả sang HÈN ăn QUEN.
Bà i cà o, xì dách, đỠÄEN,
Bảy lá»a, bảy trắng, chá»›p ÄÈN reo VANG.
Từ chữ KHEN cho đến chữ ÄÈN, tác giả đã dùng liên tục 6 chữ cùng 1 vần... tuy thÆ¡ có ý, nhưng cách dùng chữ và VẦN đã là m giảm Ä‘i âm Ä‘iệu cá»§a bà i thÆ¡. Ở vị trà chữ thứ 6 và thứ 8 cá»§a câu Bát, ta không thể dùng 2 chữ có cùng má»™t vần, Ä‘á»c nghe không xuôi lại không thể gieo vần má»›i.
ThÆ¡ Lục Bát khởi ở tiếng bằng, nên thông thưá»ng trong câu thÆ¡ nà o tiếng thứ nhì cÅ©ng là tiếng bằng. Tuy nhiên, vẫn có trưá»ng hợp ngưá»i ta dùng tiếng trắc, như khi dùng TIỂU Äá»I (tiểu đối là cách đối trong câu... chia câu thÆ¡ ra hai Ä‘á»an bằng nhau thà nh hai vế đối) hoặc trưá»ng hợp ngưá»i ta gặp phải danh từ đặc biệt như:
Ta cũng có thể đổi thà nh:
Thế nhưng ngưá»i ta vẫn muốn giữ nguyên hai chữ Hà Ná»™i, nên đà nh phải dùng cách ngoại lệ!
Còn má»™t cách ngoại lệ khác, thưá»ng gặp trong CA DAO như:
Gái khôn tìm CHỒNG giữa chốn ba QUÂN.
Thay vì chữ cuối cá»§a câu LỤC vần cùng chữ thứ 6 cá»§a câu BÃT, nhưng trưá»ng hợp nà y lại trái hẳn, chữ cuối cá»§a câu LỤC nà y lại vần cùng chữ thứ 4 cá»§a câu BÃT theo sau, và cấu kết cá»§a câu BÃT cÅ©ng thay đổi... thay vì chữ thứ 4 là trắc và thứ 6 là bằng, nhưng ở đây lại trái ngược Tuy không sai, nhưng chúng ta không nên dùng cách nà y nhiá»u trong 1 bà i thÆ¡!!!
Có ngưá»i cho rằng nếu chữ thứ 2 là tiếng trầm, thì chữ thứ 6 nên là tiếng bổng, nhưng theo Nhất Lang thì trưá»ng hợp nà y không phải là vấn đỠquan trá»ng (nếu ta bố trà chữ được như thế thì hay, còn không thì câu thÆ¡ vẫn không bị trúc trắc), mà chá»— quan trá»ng là chữ thứ 6 và 8 trong câu BÃT, như Nhất Lang đã nói qua trong bà i nói vá» VẦN. Giá» viết lại thà dụ để nhắc nhỡ các bạn và các em:
ÄÚNG:
Äò ngang vÄ© tuyến còn CHỜ em TÔI.
SAI:
Äò ngang vÄ© tuyến còn CHỜ em VỀ.
Các bạn và các em Ä‘á»c ká»· xem nÆ¡i nà o trong câu thÆ¡ có vấn Ä‘á»!!!
Äể nhắc lại: Tiếng bổng cá»§a vần bằng là những tiếng KHÔNG CÓ DẤU HUYỀN, và tiếng trầm là những tiếng CÓ DẤU HUYỀN.
Luáºt trầm và bổng chỉ nhất định áp dụng ở chữ thứ 6 và thứ 8 cá»§a câu BÃT trong thÆ¡ LỤC BÃT!!! Nếu chữ thứ 6 là trầm thì chữ thứ 8 PHẢI là bổng, nếu chữ thứ 6 là bổng thì chữ thứ 8 nhất định PHẢI là trầm.
Xem lại:
ÄÚNG:
Äò ngang vÄ© tuyến còn CHỜ em TÔI.
SAI:
Äò ngang vÄ© tuyến còn CHỜ em VỀ.
CHỜ và TÔI - 1 là tiếng trầm và 1 là tiếng bổng, hai chữ không bị chõi nhau...
CHỜ và VỀ - cả 2 Ä‘á»u là tiếng trầm, là m mất di âm Ä‘iệu cá»§a thÆ¡.
Thêm một thà dụ:
SAI:
Äừng Ä‘i nhanh nhé bá» RÆ I tình TÔI.
Nghe qua lá»i thÆ¡ rất khá, nhưng cấu kết có trục trặc.
Nếu ta sá»a lại và i chữ thế nà y thì câu thÆ¡ Ä‘á»c nghe êm tai hÆ¡n...
Äừng Ä‘i nhanh quá, đừng RỜI xa TÔI.
Tuy váºy, khi gieo vần má»›i bằng chữ TÔI, thì chúng ta nên cẩn tháºn, cần phải dùng vần chÃnh, vì nếu dùng vần thông chúng ta lại có thể láºp lại âm Æ I, thà nh ra lại bị trùng vần liên tục.
1. Luáºt bằng trắc
1.1. LUẬT ÄỊNH CHO CÂU LỤC
Tiếng thứ 2 bằng, tiếng thứ 4 trắc, tiếng thứ 6 bằng và VẦN
Äây là "công thức" mà các bạn và các em có thể há»c thuá»™c và dá»±a theo khi là m thÆ¡ Lục Bát:
Cho câu LỤC:
TD B TD T TD B(vần)
TD = Tự Do, nghĩa là bằng hay trắc cũng được.
B = bằng
T = trắc
1.2. LUẬT ÄỊNH CHO CÂU BÃT:
Tiếng thứ 2 bằng, tiếng thứ 4 trắc, tiếng thứ 6 bằng và VẦN, tiếng thứ 8 bằng và VẦN.
Cho câu Bát:
TD B TD T TD B(vần) TD B(vần)
LỤC và BÃT hợp thà nh:
TD B TD T TD B(vần*)
TD B TD T TD B(vần*) TD B(vần**)
Những Ä‘iá»u trên là LUẬT bằng trắc nhất định cho thể thÆ¡ LỤC BÃT; là m thÆ¡ không đúng theo luáºt ấy là trái luáºt!
2. VẦN
Trong hai câu thÆ¡ LỤC và BÃT, câu LỤC chỉ có 1 vần ở cuối câu (chữ thứ 6) gá»i là CƯỚC VẬN, mà câu BÃT thì lại có 2 vần ở giữa và cuối câu (chữ thứ 6 và gá»i là YÊU VẬN và CƯỚC VẬN hoặc VẦN LƯNG và VẦN CHÂN.
Câu LỤC đầu có vần bằng đứng cuối và vần cùng chữ thứ 6 cá»§a câu BÃT theo sau... câu BÃT nà y lại có vần bằng đứng cuối (vần má»›i) và vần cùng chữ bằng cuối cá»§a câu LỤC theo kế... chữ cuối cá»§a câu LỤC nà y lại tiếp tục vần cùng chữ bằng thứ 6 cá»§a câu BÃT theo kế đó... và câu BÃT nà y PHẢI có 1 vần bằng má»›i để đổi sang vần khác cho Ä‘oạn thÆ¡ sau. Nếu vần cuối nà y không được thay đổi mà cứ tiếp tục kéo dà i thêm như thà dụ trên thì bà i thÆ¡ sẽ trở nên nhà m chán và mất Ä‘i âm hưởng cá»§a thÆ¡.
3. Äối
ThÆ¡ Lục Bát có 2 câu dà i và ngắn khác nhau, cho nên khi ta muốn đối, phải dùng TIỂU Äá»I, tiểu đối là cách đối trong má»™t câu, mà không dùng BÃŒNH Äá»I như trong thÆ¡ THẤT NGÔN hoặc BÃT NGÔN, hai câu đối nhạu Khi dùng tiểu đối, ngưá»i ta chia Ä‘á»u câu thÆ¡ ra hai Ä‘oạn... như trong câu LỤC, ngưá»i ta chia ra thà nh 3 và 3, má»—i vế có 3 chữ đối nhau... như trong câu Bát, ngưá»i ta chia ra thà nh 4 và 4, hai vế đối nhau.
Thà dụ:
"Trơ như đá, vững như đồng,"
hay
"Lấy tình thâm, trả nghĩa thâm,"
hoặc
"Khi gió gác, khi trăng sân,"
Äể nhắc lại vá» Ä‘iá»u ngoại lệ mà Nhất Lang đã nói ở trên là ngoà i danh từ riêng, khi đối ngưá»i ta có thể dùng chữ trắc ở chữ thứ 2 trong câu như câu đối thứ 3 trên.
Thêm một thà dụ:
"Trăng xanh gá»i má»™ng, lan và ng hòa thÆ¡."
Có rất nhiá»u cách đối: đối chữ, như: mẹ và cha, anh và chị, anh và em... đối vần: trắc và bằng, đối ý: nghịch và thuáºn vv...
LỤC BÃT còn có các loại BIẾN THỂ, những loại nà y thưá»ng gặp trong Ca Dao, Bà i Hát, Hò Vè vv...
Äây là 1 thà dụ mà chúng ta đã nghe từ nhá»:
"Con cò, cò bay lả, lả bay la,
Bay qua, qua cá»a Phá»§, Phá»§ bay vá», vá» Äồng Äăng."
Äây là thà dụ cách dùng chữ trắc trong thÆ¡ LỤC BÃT:
Là đợi chá», là há»n GIẬN vu VÆ .
Yêu là lệ đẩm hoen MỜ,
Dở thương, dở háºn, dở CHỜ, dở KHÔNG!
Khi dùng loại biến thể trên, hai câu đầu có sá»± thay đổi ở vị trà vần luáºt, như chữ ÄỢI và HỜN ở vị trà thứ 2 và thứ 4 so vá»›i thưá»ng lệ.
Mong rằng những Ä‘iá»u trên giúp Ãch cho các anh chị, các bạn, và các em.
Thân mến chúc tất cả thà nh công.
-Nhất Lang-
Thơ song thất lục bát
CÅ©ng như LỤC BÃT, SONG THẤT LỤC BÃT thưá»ng được dùng trong những truyện thÆ¡, và là thể loại thứ hai cá»§a hai thể thÆ¡ "chÃnh tông" trong Việt thi.
Song Thất Lục Bát là loại thÆ¡ mở đầu bằng hai câu THẤT, rồi tiếp đến hai câu LỤC BÃT, tạo thà nh má»™t KHá»” vá»›i ý từ trá»n vẹn. (có nghÄ©a là trong 4 câu phải trá»n vẹn má»™t ý.)
Dưới đây là thà dụ của thể Song Thất Lục Bát:
*Chú ý và ghi nhớ các chữ viết "HOA".
Äâu ai HIỂU niá»m ÄAU, cá»§a CÃT,
Cứ âm THẦM rà o RẠT thâu ÄÊM.
Sóng ra biển, cát lại CHÌM,
Muốn Ä‘i tìm sóng, biết TÃŒM nÆ¡i ÄÂU!
Äâu ai HIỂU niá»m ÄAU cá»§a CÃT,
Cã má»™t ÄỜI sóng TẠT mưa TRÔI.
Äêm qua được sóng trao LỜI,
Äêm nà y lại ngóng ánh NGỜI lao XAO.
Äâu ai HIỂU niá»m ÄAU cá»§a CÃT,
Vẫn âm THẦM rà o RẠT thâu ÄÊM.
Sóng ơi, cứ tạt, cứ DÌM,
Miễn sao ta được sóng TÌM đến THĂM.
Ta yêu SÓNG từ TRĂM vạn KIẾP,
Äừng như THUYỀN nối TIẾP ra ÄI.
Thuyá»n rá»i cát chẳng buồn CHI,
Sóng xa, cát sẽ phế ÄI kiếp nà y!
CẤU KẾT:
Câu THẤT trên (câu số 1), tiếng thứ 3 là chữ trắc, tiếng thứ 5 là chữ bằng, và tiếng thứ 7 là chữ trắc và VẦN.
Câu THẤT dưới (câu số 2), tiếng thứ 3 là chữ bằng, tiếng thứ 5 là chữ trắc, vần cùng chữ thứ 7 của câu THẤT trên, và tiếng thứ 7 là chữ bằng, tạo vần cho chữ cuối của câu LỤC theo sau.
Hai câu Lục Bát thì theo luáºt cá»§a Lục Bát mà chúng ta đã biết qua.
Trong câu THẤT trên cá»§a Ä‘oạn 2 và các Ä‘oạn theo sau, má»i Ä‘iá»u vẫn giữ nguyên, nhưng chữ thứ 5 phải theo vần cá»§a chữ thứ 8 trong câu BÃT trên (chữ cuối cá»§a Ä‘oạn Ä‘oạn trên, hay khổ trên.
"Äâu ai HIỂU niá»m ÄAU cá»§a CÃT,"
Câu Thất dưới (câu số 2), tiếng thứ 3 là chữ bằng, tiếng thứ 5 là chữ trắc và VẦN với tiếng thứ 7 của câu trên, tiếng thứ 7 của câu 2 nà y lại là chữ bằng và VẦN cùng chữ cuối của câu 3, tức câu LỤC theo sau.
"Cứ âm THẦM rà o RẠT thâu ÄỆM"
***Song Thất Lục Bát không giống như Thất Ngôn Luáºt theo lối Hán văn, vì luáºt bằng trắc được áp dụng trong Song Thất ở chữ thứ 3, thứ 5, mà trong Thất Ngôn Luáºt thì chữ thứ 3 và chữ thứ 5 lại có thể theo lệ BẤT LUẬN.
Sau hai câu Thất là hai câu Lục Bát, theo luáºt cá»§a Lục Bát... chữ cuối cá»§a câu LỤC vần vá»›i chữ THẤT cá»§a câu THẤT dưới (câu THẤT thứ nhì):
"Sóng ra biển, cát lại CHÌM,
Muốn Ä‘i tìm sóng, biết TÃŒM nÆ¡i ÄÂU!"
Tiếng thứ 5 của câu Thất theo kế vần với tiếng cuối của câu Bát trên: (tức câu THẤT thứ nhất của đoạn sau... và là câu thứ năm trong bà i):
"Muốn Ä‘i tìm sóng, biết TÃŒM nÆ¡i ÄÂU!
"Äâu ai HIỂU niá»m ÄAU cá»§a CÃT,"
Tiếng cuối của câu Thất nà y lại tiếp tục vần với tiếng thứ 5 của câu Thất theo sau như lúc bắt đầu.
Äá»I: ThÆ¡ Song Thất Lục Bát có hai câu Thất, cho nên nếu ngưá»i ta muốn đối, thì có thể dùng bình đối, như:
"Quê hương BẠN kỠBÊN biển BẮC,
Äất nước TÔI xa LẮC trá»i NAM."
BÃŒNH Äá»I là má»™t cách đối má»™t câu chá»i má»™t câu (không như TIỂU Äá»I: hai vế cá»§a má»™t câu đối nhau trong Lục Bát)
ÄIỀU NGOẠI LỆ: Thông thưá»ng chữ thứ 3 cá»§a câu Thất trên là chữ trắc, nhưng trong trưá»ng hợp KHÔNG CÓ Äá»I ở câu THẤT dưới, thì chữ thứ 3 cá»§a câu Thất trên có thể là chữ bằng. Ở đây chúng ta lại có thể dùng chữ thứ 3 nà y theo vần chữ cuối cá»§a khổ trên, thay vì phải là chữ thứ 5 như luáºt bình thưá»ng.
*Äiá»u giúp các bạn và các em dá»… nhá»› luáºt SONG THẤT là "cấu kết cá»§a 2 câu nà y đối nghịch nhau":
trắc, bằng, trắc (luáºt cá»§a câu trên)
bằng, trắc, bằng (luáºt cá»§a câu dưới)
Thơ mới
ThÆ¡ Má»›i bao gòm nhiá»u dạng thÆ¡ tá»± do như các loại 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 chữ và tháºm chà lên đến 11 chữ.
Như Nhất Lang nói qua, cho dù là thể loại tá»± do ngưá»i yêu nghệ thuáºt vẫn phải theo quy tắc nghệ thuáºt. ThÆ¡ tá»± do là thÆ¡ không theo NIÊM LUẬT bắt buá»™c, nhưng vẫn phải theo VẦN và kiểu cách ra sao là do biệt tà i cá»§a má»—i ngưá»i, cá»§a má»—i thi nhân.
(Ở đây Nhất Lang chỉ nói đến loại thơ thông dụng nhất trong lãnh vực tình yêu là loại thơ Bát Ngôn - 8 chữ - Các loại khác xin các bạn xem ở bà i nói vỠThơ Tự Do.)
Má»™t trong những loại ThÆ¡ Má»›i là thể loại thÆ¡ 8 chữ, má»™t thể loại thÆ¡ mang đầy tư tưởng lãng mạn, phát xuất từ văn há»c Tây phương, đã được du nháºp và Việt hóa từ loại thÆ¡ "vần cuối câu" cá»§a Pháp thà nh loại thÆ¡ 8 chữ và o khoảng những năm 1930-1940.
ThÆ¡ Má»›i không có chiá»u sâu bằng Thi Ca dân tá»™c; tuy nhiên nó đặc biệt "quan tâm" nhiá»u đến lãnh vá»±c tình yêu!
Qua cái tên chúng ta cũng hiểu được Thơ Mới hãy còn non nớt lắm, thế nhưng Nhất Lang tin rằng trong tương lai, ở thế hệ mai sau, Thơ Mới sẽ được biến hóa hay hơn và được xỠdụng trong những tác phẩm lớn.
Vá»›i tin thần yêu mến nghệ thuáºt văn thÆ¡, Nhất Lang xin được ghi lại đây những gì mình há»c há»i được và kinh nghiệm được trong những năm qua. Nếu gá»i là hiểu biết thì thá»i gian ấy hãy còn chưa đủ, Nhất Lang chỉ mong được là m má»™t việc gì nhá» nhoi để gá»i là góp phần gìn giữ những gì cha anh mình đã tìm tòi và để lại cho con em Ä‘á»i sau.
Thông thưá»ng thì loại thÆ¡ nà y má»—i câu có 8 chữ, thỉnh thoảng cÅ©ng có những câu có đến 9, 10 hoặc cả những 11 chữ. Vì cÅ©ng là thể loại tá»± do nên khi là m thÆ¡ BÃT NGÔN ta có thể bắt đầu bằng bất cứ hình dạng nà o, hoặc chữ bằng ở cuối câu đầu, hoặc chữ trắc ở cuối câu đầu.
Trước khi Ä‘i và o cách là m thÆ¡, Nhất Lang xin gá»i đến các bạn má»™t và i Ä‘iá»u cần nhá»›:
Cho dù là thể loại tá»± do, không theo khuôn khổ, trong thÆ¡ BÃT NGÔN có má»™t Ä‘iểm cần xem như luáºt định - Nếu chữ cuối câu được xếp bằng chữ bằng thì chữ thứ 6 cá»§a câu nhất định phải là chữ trắc, và ngược lại, nếu chữ cuối câu là chữ trắc thì chữ thứ 6 cá»§a câu nhất định phải là chữ bằng -- Không theo luáºt định nà y thì bà i thÆ¡ rất là trúc trắc khó Ä‘á»c vì bị mất Ä‘i âm Ä‘iệu.
Ngoà i ra, chúng ta nên chá»n chữ sao cho bằng và trắc khá cân bằng... nếu má»™t câu thÆ¡ có đến 6 hoặc 7 chữ cùng loại (6 - 7 chữ bằng hoặc 6 - 7 chữ trắc) thì nên cẩn tháºn kẻo âm Ä‘iệu cá»§a bà i thÆ¡ bị lạc, Ä‘á»c nghe không giống thÆ¡ nữa. Tuy thế, ta không nhất định phải dùng đúng 4 chữ bằng và 4 chữ trắc, 3 và 5 cÅ©ng đã đạt lắm.
Dưới đây là những cách là m thÆ¡ BÃT NGÔN (thÆ¡ 8 chữ). Nhất Lang sẽ tìm những thà dụ thÃch hợp và "EDIT" bà i lại sau cho các bạn xem.
Chú thÃch:
td = dùng chữ tự do - hoặc bằng, hoặc trắc
B = bằng
T = trắc
V = Vần
1)
td td td td td B td T
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T
td td td td td T td B(V)
Cách thức trên được gá»i là Tứ Tuyệt (4 câu cho má»—i Ä‘oạn) và theo dạng trốn vần như các bạn đã thấy trong má»™t số bà i thÆ¡ Thất Ngôn cá»§a Hán văn. Nếu muốn là m dà i hÆ¡n các bạn có thể theo cách thức nà y, đổi vần cho má»—i Ä‘oạn má»›i và cứ thế mà là m - bà i thÆ¡ có nhiá»u Ä‘oạn 4 câu thì gá»i là Tứ Tuyệt Trưá»ng Thiên.
2)
td td td td td B td T(V*)
td td td td td T td B(V**)
td td td td td B td T(V*)
td td td td td T td B(V**)
Cách thức trên cÅ©ng gá»i là Tứ Tuyệt và theo dạng cách váºn - cách váºn nghÄ©a là vần cách 1 câu hay vần xen kẽ. (chữ trắc cuối câu 1 vần cùng chữ trắc cuối câu 3, chữ bằng cuối câu 2 vần cùng chữ bằng cuối câu 4. Nếu muốn là m bà i Trưá»ng Thiên thì các bạn cứ theo kiểu mẫu trên mà chá»n vần má»›i và là m tiếp theo.
Thà dụ cho cách thứ 2:
Äã hẹn vá»›i em rồi, không tưởng TIẾC
Quãng Ä‘á»i xưa, không than khóc vì ÄÂU
Hãy buông lại gần đây là n tóc BIẾC
Sát gần đây, gần nữa, cặp môi NÂU.
Äêm nay lạnh, tìm em trên gác Tá»I
Trong tay em dâng cả tháng năm THỪA
Có lẽ đâu tâm linh còn chá»n Lá»I
Äể Ä‘i vá» cay đắng những thu XƯA.
Trên nẻo ấy, tÆ¡i bá»i, em đã BIẾT,
Những tình phai, duyên úa, mộng tan TÀNH.
Trên nẻo ấy, sẽ từ muôn đáy HUYỆT
Ãi ân xưa vùng dáºy nÃu chân ANH.
Không, em ạ, không còn can đảm NỮA
Không, nguồn yêu suối lệ cũng khô RỒI
Em hãy đốt giùm anh trong mắt LỬA
Chút ưu tư còn sót ở đôi MÔI...
Hãy buông lại gần đây là n tóc Rá»I,
Sát gần đây, gần nữa, cặp môi ÄIÊN.
Rồi em sẽ dìu anh trên cánh KHÓI
ÄÆ°a hồn say vá» táºn cuối trá»i QUÊN.
Dưới đây là cách đảo ngược của kiểu mẫu trên:
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
Cách nà y không khác chi cách trên, chỉ là đổi nghịch!
3)
td td td td td B td T
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T
Cách thức trên thưá»ng được dùng cho những bà i Tứ Tuyệt Trưá»ng Thiên, và theo dạng liên váºn - liên váºn nghÄ©a là vần liên tục hay nói rõ hÆ¡n là vần theo sát từng đôi.
Chữ cuối câu 1 là chữ trắc, không vần cùng chữ khác... chữ cuối câu 2 là chữ bằng và vần cùng chữ cuối câu 3, cÅ©ng là chữ bằng, chữ cuối câu 4 là chữ trắc, chữ nà y có "nhiệm vụ" gieo vần và tạo mối liên quan cho Ä‘á»an theo sau, nghÄ©a là chữ nà y sẽ phải vần cùng chữ trắc cuối câu 1 cá»§a Ä‘á»an theo sau. Cứ như thế mà là m dà i ra cho đến khi bà i được kết thúc... chữ trắc cuối câu sau cùng sẽ không vần cùng chữ nà o cả!
Dưới đây là thà dụ cho cách thức trên:
GIÃ BIỆT NÀNG THÆ
Giã biệt nhé, nà ng thơ thanh nhã,
Ãnh trăng và ng, anh xin trả cho em.
Cứ những đêm gió mát vá»›i trá»i êm,
Äình vá»ng nguyệt, trăng kia soi gót ngá»c.
ÄÆ°á»ng lữ thứ, anh má»™t mình cô độc,
Kiếp phiêu bồng nhớ mãi bạn tình thơ.
Nắm thÆ¡ kia, anh góp nhặt từng tá»,
Mang theo cả, là m hà nh trang kỷ niệm.
Ta cũng có thể đổi ngược lại như sau:
td td td td td T td B
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td dt T td B
Cách là m không khác nhau, ngoại trừ bằng đổi thà nh trắc, trắc đổi thà nh bằng ở những vị trà có vần và cần âm điệu.
Dưới đây là một thà dụ của cách thức trên:
TẶNG CHO ANH
Bà i thơ nà y NhỠviết đã mấy hôm
Ná»a muốn tặng, ná»a muốn mình Nhá» Ä‘á»c
Nhưng thôi đi... NhỠchịu là m cô ngốc
Äá»c anh nghe vá»›i cả tấc lòng thà nh
Tin không nè, NhỠcầu phúc cho anh?
Tâm NhỠđó sẽ luôn dà nh riêng chỗ
Như biển kia quen rồi nghe sóng vỗ
Hình bóng anh, Nhá» giữ mãi chẳng má».
Nhá» nguyện mang tâm sá»± cá»§a cát bá»
Nằm lặng lẽ nghe trùng dương trách cứ
Cất giùm anh những ngà y sầu cô lữ
Giữ toà n vui... anh đẹp mộng song hà nh.
Giữ nụ cưá»i cho Ä‘á»i đẹp như tranh
NhỠtiếp tục đi kiếm tìm hạnh phúc
Äể cho anh...mai nà y còn có lúc
Nhá»› tháºt nhiá»u cô nhá» thÃch chiêm bao.
4)
td td td td td B td T
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(B)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T
Cách thức trên được vẽ theo dạng Nhiá»u Câu ( không chia ra vế từng 4 câu) CÅ©ng có thể đổi ngược.
5)
Má»™t dạng Nhiá»u Câu khác:
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T
Hay là :
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td T td B
Cách thức dưới đây do Nhất Lang tự chế cho có chút rà ng buộc:
td td td td td B td T(v)
td td td td td T(v) td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B(v) td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td td T(v) td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td td B(v) td T
Một thà dụ:
TÔI ÄÃ BẢO
Tôi đã bảo tôi đa tình lãng TỬ,
Yêu thương rồi, đừng trách CỨ chi TÔI.
Em như thuyá»n, ngà y ấy nhẹ nhà ng TRÔI,
Chừng biển động, em rằng TÔI gá»i SÓNG.
Cố nhân Æ¡i, nhá»› chăng chiá»u gió LỘNG?
Gã đa tình nối từng CỌNG tóc MAI.
Thả diá»u lên theo gió táºn ngà n MÂY,
ThÆ¡ đỠlá, tặng ai CÀI tóc Rá»I!
Em thưá»ng bảo, "Ä‘a tình không có TỘI,
Chỉ vô tình mới có LỖI mà THÔI".
Duyên không tròn, giá» mai trúc lìa ÄÔI,
Em lại nỡ mang tình TÔI lăng MẠ.
Khi gần nhau, em gá»i má»i Ä‘on ÄẢ,
Lúc xa rồi, em độc Cà ao TÔI.
Trong tình trưá»ng, nam, nữ... cÅ©ng thế THÔI,
à niệm đẹp là xa RỒI vẫn GIỮ.
"Yêu anh lắm, chà ng đa tình lãng TỬ,
Em ghi hoà i lá»i tình Tá»° anh TRAO;
Dù má»™t giây trong ân ái ngá»t NGÀO,
Mai có thác, em mang THEO xuống MỘ".
Có phải chăng lá»i tình ai ấp Ủ,
Hay chỉ là tráºn cuồng LŨ si MÊ?
Rồi giỠđây, khi hồn mộng quay VỀ,
Em đổ tại, vì trá»i KHUYA, pháºn GÃI!
Theo thưá»ng lệ thì trong ThÆ¡ Má»›i chỉ có CƯỚC váºn, không có YÊU váºn, nghÄ©a là vần ở cuối câu chứ không có vần ở giữa câu. Như Nhất Lang đã nói, vì muốn có chút rà ng buá»™c nên đã chế ra thể loại nà y, dá»±a theo má»™t Ä‘iểm cá»§a thÆ¡ SONG THẤT LỤC BÃT.
ÄIỀU NGOẠI LỆ
Má»—i thể thÆ¡ Ä‘á»u có những Ä‘iá»u ngoại lệ --- dưới đây là hình thức ngoại lệ cá»§a thể loại nà y:
td td td td td B td T(v)
td td td td T(v) T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td B(v) B td T(V)
td td td td td B td T(V)
td td td td T(v) T td B(V)
td td td td td T td B(V)
td td td td B(v) B td T
Theo thể SONG THẤT thì chữ trắc cuối câu trên vần cùng chữ trắc thứ 5 cá»§a câu dưới! Trưá»ng hợp chúng ta không tìm ra vần cho chữ thứ 6 cá»§a câu 2 hoặc chữ thứ 6 cá»§a câu 4 trong má»—i Ä‘oạn thì chúng ta có thể tạo vần ở chữ thứ 5 như trong thÆ¡ Song Thất Lục Bát. Sá»± tương tá»± cá»§a Song Thất Lục Bát và loại 8 chữ nà y là ở lý lẽ VẦN Ở CHá»® THỨ 5 TỪ ÄẦU CÂU HOẶC CHá»® THỨ 3 TỪ CUá»I CÂU.
Má»™t thà dụ có Ä‘iá»u ngoại lệ:
Äê Mê
Nép nhìn em trầm mình trong suối NƯỚC,
Anh ngây hồn như lạc BƯỚC cung TIÊN.
Nhìn tay em phác nước đỉnh non HIỀN,
Anh như thấy một đà o NGUYÊN trước MẶT.
Cả không gian, thá»i gian như im BẶT,
Chỉ hồn anh đang đuổi BẮT hồn ANH.
Trong đê mê, anh phát giác hồn MÌNH,
Äang đắm Ä‘uối, trưá»n GHỀNH và xuống THÃC.
Äỉnh non lam tá»a mùi hương ngà o NGẠT,
Anh thả hồn theo cung NHẠC du DÆ¯Æ NG.
Rá»i cung tiên lại lạc đến thiên ÄÆ¯á»œNG,
Anh ngất lịm trong mơ MÀNG hoan lạc.
Trong thà dụ trên có má»™t Ä‘iểm ngoại lệ; chữ GHỀNH nằm và o vị trà thứ 5 chứ không phải thứ 6 trong câu như thưá»ng lệ
Tuy thế, câu thơ vẫn không bị trúc trắc!
Muốn tránh khá»i trưá»ng hợp NGOẠI LỆ trên, ta có thể sá»a cả câu thÆ¡ lại thế nà y:
Thay vì: Äang đắm Ä‘uối, trưá»n GHỀNH và xuống thạc
Ta sá»a lại: Äang đắm Ä‘uối, Ä‘ang trưá»n GHỀNH... xuống thạc
***KHI CÓ THỂ Nhất Lang sẽ "edit" và thêm và o bà i mẫu cũng như các thể loại tự do khác.
Thơ tự do
Từ cái tên, ta đã biết thÆ¡ tá»± do là những thể loại không nhất thiết phải theo má»™t thể luáºt nà o, mà cách hà nh thÆ¡ và bố trà chữ ra sao thì tùy thuá»™c và o ngưá»i là m thÆ¡. Tuy nhiên, má»™t bà i thÆ¡ hay, má»™t bà i thÆ¡ Ä‘i và o lòng ngưá»i, ngoà i hồn và ý, bà i thÆ¡ còn phải có vần có Ä‘iệu, có bổng có trầm, và cần có công phu chá»n lá»c, từ, ý, đối từ, đối ý vv... Những căn bản trên là nững yếu tố cần thiết khi là m thÆ¡!
Dùng lá»i sâu xa hay đơn giản, cô Ä‘á»ng hay má»™c mạc thì tùy thuá»™c và o kiểu cách cá»§a má»—i má»™t ngưá»i là m thÆ¡, quan trá»ng là là m sao cho ngưá»i Ä‘á»c hiểu được Ä‘iá»u mình muốn nói, nếu không thì bà i thÆ¡ ấy chỉ cho má»™t mình tác giả Ä‘á»c mà thôi.
ThÆ¡ tá»± do có rất nhiá»u hình dạng: có loại má»—i câu chỉ có 2 chữ, 3 chữ và lên đến 11 chữ; những loại có từ 9 chữ trở lên chỉ thưá»ng có trong các tuồng hát mà thôi. Các loại 2 và 3 chữ rất Ãt ngưá»i là m, thông dụng là các loại từ 4 chữ trở lên đến 8 chữ - 8 chữ là loại thÆ¡ má»›i và đặc biệt đà o sâu và o tư tưởng Tình yêu và lãng mạn. Vì loại thÆ¡ nà y có tÃnh cách đặc biệt, nên Nhất Lang ghi lại ở má»™t chá»§ đỠkhác là "Táºp Là m ThÆ¡ Má»›i"!
Vần và âm Ä‘iệu trong thÆ¡ tá»± do được xếp ra sao là do nÆ¡i sáng tạo cá»§a má»—i ngưá»i là m thÆ¡.
Nhất Lang Ä‘em và o đây má»™t Ãt bà i theo các dạng tá»± do để các anh chị, các bạn và các em tham khảo.
CHỢP GIẤC ÄI EM
Anh đã đến cạnh bên
Sao vẫn còn trằn trá»c
Cho hao mòn dóc ngá»c
Nà ng ơi hãy vui lên!
Anh đã đến cạnh bên
Cho hồn em thôi lạnh;
Từ rà y sẽ ở cạnh
Tăm tối chẳng còn len.
Anh đã đến cạnh bên
Bằng khối xương và thịt;
Cả Ä‘á»i cho em hết...
Thôi, chợp giấc đi em!
-của Nhất Lang-
*Bà i trên theo dạng ngũ ngôn vần trắc (hai câu 2 và 3 của mỗi đoạn có chữ cuối câu là chữ trắc và vần nhau, những chữ bằng cuối câu của mỗi đoạn tạo vần cho chữ cuối câu 1 của đoạn khác.)
ÄÊM DÀI
Sao biếc đầy trá»i,
Sầu trông viễn khơi.
Äêm má» yên lặng,
Nhìn hạt sương rơi.
Äêm nay mình anh,
Dưới trăng và ng tơ mà nh.
Nhớ hồn em trong mơ,
Buồn viá»…n vá»ng đợi chá».
Äây nghe trăng và ng rụng,
Trên dám cá» chiá»u sương.
Äây nghe lòng rung động,
Lẩn thẩn trót canh trưá»ng.
Nà o biết đến Ä‘á»i mô,
Chúng ta còn gặp gỡ.
Ghé muôn bến sông hồ,
Mà anh còn bỡ ngỡ.
Äá»i lặng dòng nhẹ trôi,
Thuyá»n trôi theo dòng Ä‘á»i.
Äêm buồn lan khắp xóm,
Bá» tre cÅ©ng nÃn hÆ¡i.
-của Khổng Dương-
---------------
Bà i trên được là m theo thể phối hợp 4 chữ và 5 chữ cho má»—i câu, lúc thì 3 vần, lúc thì 2 vần cho má»—i Ä‘oạn và liên váºn cách váºn lẫn lá»™n, cÅ©ng có những câu cùng má»™t Ä‘oạn lại không có cùng số chữ. Thế nhưng bà i thÆ¡ vẫn không bị trúc trắc vì có vần và âm Ä‘iệu!
HỜN AI MÀ LẮM THẾ?
Há»n ai mà lắm thế
Äể cho dạ rối bá»i
Äể cõi hồn chÆ¡i vÆ¡i
Giá»t sầu rÆ¡i khóe mẳt
Há»n ai mà lắm thế
Có phải há»n sóng triá»u
Cứ để bỠcô liêu
Mãi rong chơi cùng gió?
Há»n ai mà lắm thế
Äể đôi má thôi hồng
Äể lệ như nước sông
Äể lòng thêm bối rối?
Há»n ai mà lắm thế
Äến lệ chẳng ngừng rÆ¡i
Cho tóc cÅ©ng rối bá»i
Môi son không còn đẻp
-của Nhất Lang-
*Bà i trên theo dạng ngÅ© ngôn tá»± do 2 vần, hay nói cách khác là liên váºn bằng (nghÄ©a là 2 chữ cuối cá»§a 2 câu liên tục có cùng vần, và là vần bằng.) Má»—i má»™t Ä‘oạn Ä‘á»u bắt đầu bằng câu (lá»i) tá»±a.
Dưới đây là một thà dụ được mang ra từ Ca Dao Việt Nam:
Gió đánh cà nh TRE,
Gió Ä‘áºp cà nh TRE,
Chiếc thuyá»n anh vẫn le TE đợi NÀNG.
Gió Ä‘áºp cà nh BÀNG,
Gió đánh cà nh BÀNG,
Dừng chèo anh hát, cô NÀNG hãy nghe.
* Loại thÆ¡ trên má»—i khổ có 6 câu, cứ 2 câu 4 chữ, (có vần cuối câu) lại đến má»™t câu 8 chữ, có YÊU váºn lẫn CƯỚC váºn như câu BÃT trong thÆ¡ Lục Bát. Yêu váºn cá»§a câu Bát nà y vần theo cước váºn cá»§a câu 4 chữ trên - nghÄ©a là chữ thứ 6 cá»§a câu nà y vần theo chữ cuối cá»§a câu 4 chữ ở trên. Chữ cuối cá»§a câu Bát nà y (gá»i là cước váºn) tạo vần má»›i cho câu 4 chữ theo sau, và ná»a khổ sau cứ theo cấu trúc cá»§a ná»a khổ trước!
ÄÊM MÙA Háº
Tháng tư đầu mùa Háº
Tiết trá»i thá»±c oi Ả
Tiếng dế kêu thiết tha
Äà n muá»—i bay tÆ¡i TẢ.
Nỗi ấy ngỠcùng ai?
Cảnh nà y buồn cả Dáº
Biến nhắp năm canh chầy
Gà đà sớm dục DÃ.
-của Nguyễn Khuyên
*Bà i trên được là m theo dạng ngÅ© ngôn 5 vần trắc - nghÄ©a là bà i thÆ¡ khởi ra bằng vần trắc ở cuối câu và trá»n bà i mang vần trắc. Nếu ta đếm thì sẽ thấy bà i thÆ¡ có 5 vần trắc, 3 chữ bằng ở cuối 3 câu xen kẽ không kể trong luáºt vần.
LẠC LÕNG
Vẫn còn nhau trong gang TẤC,
Vẫn còn nhịp rung đôi MÔI,
Thế mà hồn ta lạc MẤT,
Äể mắt nhìn nhau... xa XÔI!
-của Nhất Lang-
*Bà i trên được là m theo dang LỤC NGÔN hay nôm na thì ta gá»i là thÆ¡ 6 chữ: loại nà y chỉ quan trá»ng vần cuối câu, Nhất Lang dùng cách váºn cá»§a cả trắc và bằng.
ThÆ¡ tá»± do là những bà i thÆ¡ như trên, ngưá»i là m thÆ¡ không phải theo niêm luáºt nhất định nà o, tuy nhiên vẫn phải xem trá»ng vần Ä‘iệu và âm thanh cÅ©ng như đối!
KẾT HỢP MỚI của Nhất Lang
Từ những há»c há»i và kinh nghiệm bấy lâu nay ở nÆ¡i những tâm trạng buồn vui, sướng khổ, ngá»t bùi, cay đắng, hạnh phúc & tá»™t cùng Ä‘au tá»§i vv... Nhất Lang cho rằng sá»± kết hợp cá»§a nhiá»u thể loại trong má»™t bà i thÆ¡ sẽ mang đến những Ä‘iá»u má»›i lạ trong ý thÆ¡ và trong âm Ä‘iệu cá»§a thÆ¡. Vì ý niệm ấy, Nhất Lang sáng chế ra má»™t sá»± kết hợp cá»§a các thể loại, vừa theo thể luáºt, vừa theo thể tá»± do và hoà n toà n tùy thuá»™c và o sá»± sắp xếp cá»§a ngưá»i là m thÆ¡. Loại thÆ¡ nà y chỉ đòi há»i má»™t Ä‘iá»u là phải nắm vững luáºt gieo vần, để sá»± kết hợp vá» vần Ä‘iệu không bị rá»i rạc!
-----------
Một thà dụ:
Lá» CHUYẾN ÄÃ’ XƯA
BỠđò, bỠbến, bỠdòng sông,
Cô lái năm xưa đã lấy chồng.
Ngá»› ngẩn mình tôi... chiá»u gió lá»™ng,
Hỡi đò, cô lái có còn KHÔNG?
Hết rồi lá»i hẹn bên SÔNG,
Ngưá»i xưa giỠđã thay lòng còn đâu!
Kim ô đã lặn xuống cầu,
Cớ chi tôi mãi âu sầu vì AI?
Giấc mơ cũ giỠBAY theo gió,
Nà ng đi rồi phương đó xa xăm.
Mắt vá»i trông cõi mù tăm,
Chúc nà ng hạnh phúc, trăm năm bên ngưá»i!
-của Nhất Lang-
Các anh chị cùng các các bạn và các em xem cách kết hợp vá» vần Ä‘iệu ở những cuối câu cá»§a má»—i Ä‘oạn thÆ¡ hay má»—i thể thÆ¡. (Nhất Lang dùng chữ HOA ở những nÆ¡i quan trá»ng để dá»… tham khảo.)
***********
Äến cùng tất cả các anh chị, các bạn và các em!
Tâm nguyá»n cá»§a Nhất Lang đã gá»i trá»n đến các anh chị, các bạn và các em trong những bà i viết mà Nhất Lang đã đăng. Bao nhiêu đó là tất cả những căn bản vá» cách là m thÆ¡ mà Nhất Lang hiểu được; mong rằng nhiá»u hay Ãt cÅ©ng có thể giúp được tất cả phần nhá» nhoi nà o trong việc tìm hiểu thÆ¡ văn nước nhà .
Ngưá»i yêu mến và hiểu được nghệ thuáºt nà y luôn có trách nhiệm giữ gìn và lưu truyá»n hiểu biết cá»§a mình lại, nên Nhất Lang chỉ là m việc mà mình nên là m, không há» có má»™t tâm ý gì khác hÆ¡n. Nay đã là m xong trách nhiệm cá»§a kẻ há»c là m thÆ¡ trước thá»i gian ước Ä‘oán, Nhất Lang Ä‘ang sẵn sà ng chỠđón "sá»± gì" sẽ đến cùng mình!
Gá»i đến tất cả những gì Nhất Lang trân trá»ng nhất!
Hoạ đáp thơ
Há»a đáp thÆ¡ và đối thÆ¡ không giống nhau, há»a đáp thÆ¡ là cách phụ há»a, tô vẽ cho má»™t đỠthÆ¡, là đáp ý và lá»i cá»§a má»™t bà i thÆ¡ đã được đỠra, là phản lại ý cá»§a má»™t bà i thÆ¡ đã được đỠra! Còn Äá»I khác hÆ¡n ở chá»— luôn luôn dùng từ và ý "khác chiá»u" để so sánh hai Ä‘iá»u hợc hai ý tương đương.
Có nhiá»u cách há»a đáp thÆ¡:
- Há»a nguyên váºn - nghÄ©a là theo vần cá»§a bà i đỠtừ trên xuống dưới - nếu giữ được nguyên cả những từ mang váºn thì cà ng hay.
Thà dụ:
LẠC BƯỚC (bà i của CaoNguyen)
Tôi lạc bước và o nÆ¡i Hiá»n Quán
Cảnh muôn mà u, má»™t thoáng trá»i mÆ¡
Cổng thênh thang hùng dÅ©ng đợi chá»
Tôi bỡ ngỡ... cứ ngỠtiên cảnh
Nơi rừng xa núi cao hiu quạnh
Quán Tá»±u Hiá»n bối cảnh vui tươi
Vá»›i những cô tá»· muá»™i mỉm cưá»i
Nét kiá»u diá»…m tiên trá»i hạ giáng
Cả nam nữ thơ văn trà vạn
Tánh hiá»n hòa hình dáng thanh cao
Äón khách xa tấp náºp ra và o
Như huynh đệ lá»i trao tình thắm
Tôi lãng tỠphương xa ngà n dặm
ThÃch giang hồ thưởng ngắm trá»i xa
Chiá»u hôm nay lạc bước ngang qua
Xin Hiá»n Quán ly trà ... nếu được
Gởi lại đây tạ Æ¡n... lá»i trước
Sáng ngà y mai rá»i bước lãng du
Ly trà thâm... ghi mãi cho dù
Äá»i lãng tá» phiêu du vô định...
(bà i há»a cá»§a Nhất Lang theo sau)
Anh Lữ Khách, trưởng huynh Hiá»n Quán,
Xin nghiêng mình đón bạn đưá»ng xa.
Nữ Nhi Hồng thay rượu Quỳnh Hoa,
Má»i nhắp cạn... há»a thÆ¡ ngắm cảnh.
Cảm ơn huynh đèo ngang không chạnh,
Hiá»n Quán tôi hân hạnh đón má»i.
Äã ghé qua xin chá»› vôi rá»i,
Các hiá»n muá»™i... sá»›m mai sẽ tạn.
Xin vạn tạ lá»i huynh tán thán,
Tụ Hiá»n môn tà i cán là bao.
Nà o dám đâu nháºn chữ Thanh Cao,
Duyên kỳ ngộ, tri giao đã ấm.
Huynh, lãng tỠphương xa ngà n dặm,
Tôi, lữ hà nh ngà n dặm đã qua.
Äêm nay sÆ¡ ngá»™ dưới trăng tà ,
Nâng chum tá»u, quan hà ... cháºm bước.
Duyên lãng tỠmấy khi có được,
Tôi cầm bầu cạn trước một tu.
ÄÆ°á»ng quan san sương gió mịt mù,
Mấy lúc được tạc thù mà định...
* bà i há»a cá»§a Nhất Lang ngoà i theo vần, còn giữ nguyên thể loại thÆ¡. Ta không nhất định phải theo cùng thể loại, nhưng trong cách thức nà y thì phải theo vần.
LÄ©nh vá»±c cao nhất cá»§a cách há»a nà y là giữ nguyên từ có váºn cá»§a bà i đỠ- những từ mà Nhất Lang dùng mà u cho các bạn nhìn thấy rõ - muốn há»a như thế rất khó, nên ta chỉ cố giữ được từ nà o hay từ ấy!
(CaoNguyen há»a đáp lá»i)
Nguyên xin chà o trưởng huynh Hiá»n Quán
Hân hạnh nà y muôn vạn của Nguyên
Äã dừng chân mang đến nhiá»…u phiá»n
Nữ Nhi Hồng... rượu tiên nà o dám
Nhưng huynh đã một ly đà m phán
Váºy Nguyên nà y xin cạn má»™t ly
Rượu cá»§a huynh tháºt quả diệu kỳ
Hương thÆ¡m ngá»t nồng di tâm quản
Huynh Lữ Khách tháºt là hà o khoán
Trăng chẳng tà n... anh phán lá»i thÆ¡
Gió ngừng trôi, mây sẽ đợi chá»
Khi anh ghép vần thơ chung rượu
Hân hạnh nhiá»u cùng anh thi tá»u
SÆ¡ ngá»™ nà y vÄ©nh cá»u không phai
Tạm biệt anh và o sớm ngà y mai
ÄÆ°á»ng lãng tá» bao dà i... mãi nhá»›...
* bà i trên há»a lại theo lối khác, má»™t lối đáp lá»i mà không theo váºn.
NẾU THẬT CUỘC ÄỜi CÓ KIẾP SAU (cá»§a LaLan)
Nếu tháºt cuá»™c Ä‘á»i có kiếp sau,
NhỠmong được hóa kiếp sang già u.
Sẽ gom mua hết buồn nhân thế,
Äể ngưá»i vui sống chẳng còn Ä‘au.
Nếu tháºt cuá»™c dá»i có kiếp sau,
NhỠmong tình ái mãi đẹp mà u.
Dù mư, dù nắng, tình đừng nhạt,
Yêu đến trá»n Ä‘á»i ẫn còn nhau.
Nếu tháºt cuá»™c Ä‘á»i có kiếp sau,
NhỠhứa sẽ ngoan, sẽ thuộc là u.
Nhá»› hoà i nhá»› mãi lá»i mẹ dạy,
Hông để tuổi khỠvụt qua mau.
Nếu tháºt cuá»™c Ä‘á»i có kiếp sau...
*Bà i trên tác giả cố ý để má»™t câu thòng, cố ý buá»™c ngưá»i há»a phải theo mình...
(Bà i há»a theo cá»§a Nhất Lang)
Ne^'u tha^.t cuo^.c ddo*`i co' kie^'p sau...
Anh mong được ở cạnh "ngưá»i già u".
ÄÆ°á»£c nà ng san sẻ buồn nhân thế,
ÄÆ°á»£c sống bên nà ng... chẳng mất nhau.
Nếu quả cuá»™c Ä‘á»i có kiếp sau,
Anh mong tình ái thắm một mà u.
Mà u tÃm thá»§y chung và chỠđợi,
Hay mà u xanh lá, chẳng phai mau.
Nếu quả cuá»™c Ä‘á»i có kiếp sau,
Anh mãi là m mây trắng năm nà o.
Sẽ là lữ khách ru tình mộng,
Chẳng để tuổi khỠvụt qua mau!
- Há»a nghịch váºn - nghÄ©a là không theo vần từ trên xuống như cách thức trên mà theo vần từ dưới lên, tức là dùng vần cuối cùng cá»§a bà i đỠmà theo cho câu thÆ¡ thÆ¡ đầu cá»§a mình, cứ như thế mà đi ngược lại!
------------
Cả hai cách thức trên đòi há»i bà i há»a phải có số câu bằng bà i Ä‘á», nếu không sẽ không cân đồng thì mất hay.
Nếu dùng hai cách trên mà còn há»a lại lần thứ nhì thì ngưá»i ta gá»i là TỤC VẬN.
- Há»a đáp ý - há»a đáp ý không cần theo vần, cÅ©ng không cần theo thể loại, miá»…n sao đáp được ý bà i đỠlà đủ. Giống như bà i thứ nhì cá»§a CaoNguyen ở trên. Nói cách khác là há»a theo lối hồn ai nấy giữ, thể thức ai nấy theo, nhưng phải theo "ý tứ" và "tình Ä‘iệu".
CÓ THỂ NÀO (của MC_TT)
Có thể nà o
Tâm hồn mình nhung ngớ
Má»™t ngưá»i chưa từng gặp
Äể đêm vá»
Nghe lòng sao thương nhớ
Có thể nà o
Chỉ vì những vần thơ...
Äêm không ngá»§
Mong chỠtừng đêm một
Có thể nà o
Tim vỗ nhịp yêu đương
Có thể nà o? Có thể nà o?
Hình như là có thể...
Vì anh ơi...
Bé đã yêu anh, tự lúc nà o
Trong tiá»m thức.
Có thể lắm...
Những đêm dà i rạo rực,
Xác lẫn hồn...
Anh cũng thức trong đêm.
Nhắm mắt lại...
Lòng nhung nhớ dâng thêm,
Khi mở mắt...
Hồn dưá»ng như Ä‘ang má»™ng.
Có thể lắm...
Nếu em yêu mến giá»ng,
Äiệu thÆ¡ tình...
Anh viết nhịp yêu đương.
Có thể lắm...
Vì anh cũng vấn vương,
Nà y bé hỡi...
Anh đã yêu thương bé!
-của Nhất Lang-
Có thể nà o
Anh vì em nhung nhớ
Có thể nà o
Anh thức trá»n vì em
Có thể nà o
Tay trong tay chung lối
Có thể nà o
Ta chung bước chung đưá»ng
Có thể nà o
Tình trong mÆ¡ như tháºt
Có thể nà o
Ôm em chặt không anh?
Có thể nà o
Tìm môi hôn trong mộng
Có thể nà o...
Có thể nà o...
Anh yêu em không nhỉ?
-cá»§a MC_TT-
Em há»i gì
Mà há»i nhiá»u thế nhỉ?
Em há»i gì
Mà há»i ká»· thế kia?
Hãy há»i lòng,
Trong những thoáng canh khuya;
Em có nhớ...
Chà ng đa tình lãng t�
Em há»i gì
Không gá»i lòng em thá»,
Em há»i gì
Không thá» tá»± há»i em.
Những đêm khuya,
Có xõa tóc bên rèm?
Có thương nhớ,
Cánh bằng ngà n dặm gió?
-của Nhất Lang-
------------
Những bà i trên há»a theo lối hồn ai nấy giữ, nên rất khó mà há»a cho hay, cho khéo!
- Há»a đối ý - há»a đối ý là cách há»a nghịch lại, hay đối lại ý cá»§a bà i Ä‘á», loại nà y tùy theo cách thức thÃch hợp, hoặc theo vần, hoặc không!
- Há»a thể hình - má»™t cách thức há»a theo hình thể hay dạng cá»§a bà i thÆ¡ Ä‘á», không nhất thiết phải theo vần suốt, nhưng phải dùng vần cuối bà i đỠđể chuyển tiếp váºn cho bà i thÆ¡ há»a.
ANH CÓ BIẾT (của LaLan)
Anh có biết chỠanh bao mùa hạ
Nước mưa đong đã thà nh biển mất rồi
Anh đi mãi không vỠnơi hò hẹn
Äể mình em vô vá»ng ngắm nhìn trá»i
Bà i thơ tình héo như cánh phượng rơi
Sân trưá»ng cÅ© con ve buồn lá»™t xác
Cái cá»§a lá»›p mà anh thưá»ng liếc mắt
Giá» không anh bao lá»›p bụi nhạt nhoÃ
Hè nay vỠem lặng lẽ nhặt hoa
Gom góp lại cho mình và i kỷ niệm
Và bất chợt mưa vỠnhư nuối tiếc
Hứng mưa trá»i... ná»—i nhá»› vẫn còn Ä‘ong...
*Bà i thÆ¡ trên được là m theo thể phối hợp cá»§a cách váºn bằng, và tá»± do.
(bà i há»a cá»§a Nhất Lang)
Anh cÅ©ng đã mấy mùa đông hoà i vá»ng,
Ngóng vá» quê thương nhá»› tuổi há»c trò.
Những hẹn hò... sân trưá»ng... hà ng phượng vỹ,
Cả dáng hình kiá»u mỹ lẫn ngây ngô.
Bà i thơ tình "Cánh Phượng Tặng Tiên Cô",
Anh vẫn giữ bên hà nh trang kỷ niệm.
Äôi mắt xưa vá»›i nụ cưá»i tá»§m tỉm,
Vẫn mang theo, năm tháng chẳng nhạt nhòa.
Hè lại vá», tuy ngưá»i ở phương xa,
Hồn thơ cũng bay vỠtrong gió thoảng.
Cà i tóc em yêu một nhà nh hoa phượng,
Như thuở nà o đã cà i tóc tiên cô!
* Bà i trên là m theo lối há»a thể hình, chỉ cần chuyển váºn ở câu đầu, và sau đó thả hồn theo nhịp Ä‘iệu, không quan trá»ng đến vần.
- Há»a chuyển váºn - nghÄ©a là dùng vần cuối cá»§a bà i thÆ¡ Ä‘á», chuyển vần ấy và o câu thÆ¡ đầu cá»§a mình và tùy theo THUẬN hay NGHỊCH ý mà há»a. Loại hoạ đáp nà y rất là thông dụng hiện nay, chỉ cần biết CHUYỂN VẦN, còn thể loại thÆ¡ thì không quan trá»ng.
------------
Thà dụ:
LẠC BƯỚC VƯỜN THÆ (cá»§a VongHoaiNhan)
Vá»ng Hoà i Nhân mãi mÆ¡ mà ng,
Vô tình lạc bước Thiên Äà ng gia thÆ¡.
Nhìn trá»i, ngắm cảnh... không ngá»,
Giữa trần gian có má»™t vưá»n thÆ¡ tiên.
Không đâu có những muá»™n phiá»n,
Hoà i Nhân quên hết triá»n miên ná»—i sầu.
Mai Quế Lộ sẵn một bầu,
Nghiêng đầu dốc rượu, xin chà o Thơ Gia.
(Nhất Lang há»a đáp, dùng vần cuối chuyển tiếp - vần thông cá»§a âm a)
Không thiên đà ng, chẳng phải mơ,
Huynh Ä‘ang đứng giữa vưá»n thÆ¡ dương trần.
Không xa lắm, chẳng mấy gần,
Huynh đang lạc chốn cung Tần cõi mơ.
Thế gian lắm chuyện không ngá»,
Hai ta chẳng hẹn mà chỠnơi đây.
Quỳnh Mai tưởu một chum đầy,
Ngiêng mình đáp lá»… Vá»ng Hoà i Nhân huynh!
* Hai câu chót đáp lại vừa theo ý vừa theo nghệ thuáºt. Bà i thÆ¡ há»a bị PHẠM má»™t lá»—i là dùng ÄIỆP VẬN - Ä‘iệp váºn là sá»± trùng vần cá»§a hai Ä‘oạn thÆ¡ không cách nhau mấy vế. Tuy nhiên, trong thÆ¡ há»a đáp, đôi khi khó mà tránh khá»i!
TrÃch cuối Ä‘oạn CHUYỆN ÄÓA QUỲNH MAI (cá»§a LaLan & Nhất Lang))
Ba lần dang dỡ dòng thơ,
Chắc vì duyên táºn nên mÆ¡ chẳng tròn.
Trăng ngà đã khuất triá»n non,
Rượu Quỳnh cũng cạn, chỉ còn chút hương.
Ngắt cà nh mai Ä‘á»ng hÆ¡i sương,
Cà i lên mái tóc, dặm đưá»ng nhá»› nhau.
Chia ly nghe dạ dà u dà u,
Vòng tay tiễn biệt ngà y sau vẫn nồng.
Không duyên chẳng vẹn tơ hồng,
Lá»i thÆ¡ ngà y cÅ© sang sông theo ngưá»i.
Mai nà y cách biệt phương trá»i,
Nhìn mai nhớ cảnh bồi hồi đêm nay.
Nam Kha tỉnh giấc còn say,
Má»™ng Ä‘i còn lại tóc mây bên thá»m.
-LaLan-
Mưa rơi lã chã trong đêm,
Khóc tình dang dỡ, khóc duyên không tròn.
Trăng đêm đã rụng sưá»n non,
Quỳnh tương tuy cạn, nhưng còn chất hương.
Anh vỠgói kỷ và o rương,
Cùng một mớ tóc... vấng vương đêm ngà y.
Tim sẽ khắc đêm nà y trá»n kiếp,
Dẫu cho tình chẳng hiệp keo sơn.
Vá»›i tay vuốt mái tóc vá»n,
Trong anh nấc nghẹn ná»—i há»n thiên cung.
Äà n đã lỡ, dây chùng phÃm lạc,
Hai nẻo Ä‘á»i trôi dạt từ đây.
Nam Kha tỉnh giấc còn say,
Má»™ng tan theo gió, Quỳnh Mai rã rá»i!
-Nhất Lang-
------------
Thông thưá»ng thÆ¡ há»a rất quan trá»ng vá» cách gieo vần, lắm khi ngưá»i hoạ gặp phải loại vần mà ngưá»i ta gá»i là TỬ VẬN, nghÄ©a là vần chết, vần không có lối thoát, vần khó tìm ra chữ thay thế. Khi muốn há»c thÆ¡, ta nên tránh dùng những từ ngữ hóc búa, những từ độc nhất, không có cách há»a đáp!
* Khi há»a đáp thÆ¡, nếu ta dùng sá»± phối hợp cá»§a nhiá»u thể thÆ¡ thì sá»± uyển chuyển vá» vần Ä‘iệu sẽ rá»™ng rãi hÆ¡n. Các anh chị, các bạn và các em chỉ cần Ä‘á»c ká»· vá» cách gieo vần trong bà i đầu, và cách xá» dụng vần cá»§a các thể loại, khi am hiểu sẽ biết cách ap dụng. Nhất Lang sẽ tìm Ãt bà i thà dụ vá» cách há»a nà y cho các bạn tham khảo sau.
- CHUYỂN VẬN từ má»™t bà i thÆ¡ cùng thể loại rất đơn giản, cứ theo vần cuối cùng cá»§a câu thÆ¡ cuối cá»§a bà i Ä‘á», hay bà i ta há»a theo, mà tiếp váºn theo thể thức cá»§a loại thÆ¡ ấy mà thôi!
- CHUYỂN VẬN từ má»™t bà i thÆ¡ khác thể loại, ta cần xác định hai Ä‘iá»u là vần cuối cá»§a câu cuối cá»§a bà i Ä‘á», hay bà i thÆ¡ ta há»a theo, là bằng hay trắc, và thể loại thÆ¡ mình muốn dùng là gì, mà theo vần luáºt cá»§a nó!
- Nếu tiếng cuối cá»§a bà i Ä‘á», hay bà i ta há»a theo là bằng, và tiếng cuối cá»§a câu đầu tiên trong bà i mình cÅ©ng là bằng, thì ta dùng tiếng ấy mà lấy vần cho tiếng cuối trong câu thÆ¡ đầu cá»§a bà i há»a!
- Nếu tiếng cuối cá»§a bà i Ä‘á», hay bà i ta há»a theo là trắc, và tiếng cuối cá»§a câu đầu tiên trong bà i mình cÅ©ng là trắc, thì ta cÅ©ng theo cách thức trên mà tạo vần trắc má»›i!
- Nếu tiếng cuối cá»§a bà i thÆ¡ Ä‘á», hay bà i ta há»a theo là bằng, mà ta lại muốn dùng trắc ở cuối câu đầu thì ta theo phương thức sau: dùng chữ bằng ở cuối bà i thÆ¡ trên mà tạo vần bằng cho tiếng thứ 3 (từ cuối câu đếm ngược lại), hoặc tiếng thứ 3 (từ trước đếm tá»›i).
Như sau:
Vấn vương thốt tiếng từ ly... nghẹn lá»i. (câu cuối cá»§a bà i trên)
ÄÆ°á»ng khuya mưa rÆ¡i tầm tã, (câu đầu cá»§a bà i há»a theo) - chữ RÆ I nằm và o vị trà thứ 3 từ cuối câu đếm ngược lại!
- Nếu tiếng cuối cá»§a bà i thÆ¡ Ä‘á», hay bà i ta há»a theo là trắc, mà ta lại muốn dùng bằng ở cuối câu đầu, thì ta cÅ©ng dùng cách tạo vần trắc cho chữ cuối cá»§a bà i trên cùng chữ thứ 3 (từ cuối câu đếm ngược, hay từ đầu câu đếm tá»›i như cách thức trên).