Hồi ký một chuyến đi
Khi tôi viết những dòng nà y, ký ức trong tôi lại trà n gáºp những ká»· niệm vá» má»™t chuyến Ä‘i - má»™t chuyến thám hiểm hang động tại Quảng Bình vá»›i sư hợp tác nghiên cứu giữa khoa Äịa lý - Äịa chất Trưá»ng Äại há»c Khoa há»c Tá»± nhiên (do GS.TSKH. Nguyá»…n Quang Mỹ là m trưởng Ä‘oà n) và Há»™i hang động Hoà ng Gia Anh (do Howard là m trưởng Ä‘oà n). Äâu đó trong tôi lại gợi lên những khúc ca hà o hùng vá» má»™t Quảng Bình anh hùng trong bom đạn, vá»›i đưá»ng Trưá»ng SÆ¡n, đưá»ng 20 hay bến phà Xuân SÆ¡n... Nói đến những địa danh nà y, chắc các thế hệ ngưá»i dân Việt Nam vẫn rất đối tá»± hà o.
Quảng Bình đi lên trong bom đạn, 30 năm đã lùi xa (chiến tranh đã lùi xa hơn 30 năm). Quảng Bình hôm nay đang hoà chung cùng sự phát triển đi lên cùng đất nước. Chắc các bạn cũng sẽ rất vui khi đến Quảng Bình được nghe câu hát của đám trẻ chăn trâu:
Quảng Bình, khoai khoai toà n khoai,
Nay đổi thay rồi, bia bia toà n bia.
Sự đổi thay đó như báo hiệu cho chúng tôi vỠmột chuyến đi thà nh công và đầy lý thu.
Quả thá»±c như váºy, đợt thám hiểm lần nà y (được diá»…n ra từ ngà y 10/3 đến 10/4/2005) Ä‘oà n chúng tôi chá»§ yếu là m ở 2 huyện Minh Hoá và Bố Trạch cá»§a tỉnh Quảng Bình.
Cần phải nói thêm rằng: đây không phải là lần đầu tiên Ä‘oà n thám hiểm hang động cá»§a Hoà ng Gia Anh sang Việt Nam nghiên cứu, cÅ©ng không phải đây là lần đầu tiên Ä‘oà n hợp tác cùng vá»›i các cán bá»™ khoa Äịa lý và Äịa chất cá»§a Trưá»ng Äại há»c Khoa há»c Tá»± nhiên Hà Ná»™i, mà lịch sá» hợp tác nghiên cứu giữa hai phái Ä‘oà n đã diá»…n ra trong suốt từ những năm 90 cá»§a thế ká»· trước cho tá»›i nay (cứ cách má»™t năm Ä‘oà n sang má»™t lần). ChÃnh những nghiên cứu nà y đã góp phần quan trá»ng cho quyết định cá»§a UNESCO công nháºn Phong Nha - Kẻ Bà ng là Di sản Thiên nhiên Thế giá»›i và o tháng 7 năm 2003. Và để ghi nháºn những đóng góp nà y cá»§a Ä‘oà n nghiên cứu, má»›i đây và o tháng 3 năm 2005, Uá»· ban Nhân dân tỉnh Quảng Bình đã tặng bằng khen cho 5 thà nh viên có công xuất sắc trong việc xây dá»±ng Di sản Thiên nhiên Thế giá»›i Phong Nha - Kẻ Bà ng (2 ngưá»i phái Ä‘oà n Anh, 3 ngưá»i phái Ä‘oà n Việt Nam).
Äây là lần đầu tiên tôi được tham gia nghiên cứu hang động cùng vá»›i Há»™i hang động Hoà ng Gia Anh vá»›i quy mô và trang thiết bị hiện đại như váºy. Mặc dù trước đây, khi tôi còn là sinh viên Khoa Äịa lý, tôi đã được nghe các thầy giảng và kể vá» những khó khăn, vất vả và cả những nguy hiểm trong mối chuyến Ä‘i thám hiểm hang động cá»§a các thầy cùng vá»›i phái Ä‘oà n Anh. Nhưng khi tôi được trá»±c tiếp tham gia, tôi má»›i thấy được hết những sá»± khó khăn và nguy hiểm đó. Äúng chỉ có sá»± yêu thÃch thiên nhiên, sá»± say mê nghiên cứu và khám phá, những nhà nghiên cứu hang động má»›i có thể vượt qua được tất cả. Như để bù đắp những khó khăn, vất vả và nguy hiểm đó, những kết quả đạt được cá»§a các nghiên cứu nà y đã mang lại nhiá»u ý nghÄ©a khoa há»c và thá»±c tiá»…n hết sức to lá»›n. Vá» mặt khoa há»c, hệ thống hang động là cÆ¡ sở cho việc lý giải sá»± phát triển cá»§a tá»± nhiên, địa chất, địa mạo khu vá»±c. Vá» mặt thá»±c tiá»…n, cảnh quan hang động, đặc biệt là hang động vùng núi đá vôi thưá»ng rất thu hút du khách tham quan và khám phá. Äây chÃnh là nhân tố quan trá»ng nhất để phát triển ngà nh Du lịch, má»™t ngà nh được coi là ngà nh công nghiệp “không khói†và đặc biệt có ý nghÄ©a đối vá»›i ná»n kinh tế quốc dân. Ngoà i ra, hang động còn là nÆ¡i chứa đựng nguồn nước ngá»t hết sức phong phú, nó có ý nghÄ©a to lá»›n đối vá»›i Ä‘á»i sống cá»§a ngưá»i dân trong vùng...
Ở Quảng Bình, thì tháºt không thiếu những hang động đẹp và già u ý nghÄ©a. Äá»™ng Phong Nha, má»™t phần cá»§a Di sản Thiên nhiên Thế giá»›i cÅ©ng chỉ là má»™t trong những hang động đẹp đó. Äợt thám hiểm vừa qua, tôi tháºt may mắn là ngưá»i Việt Nam đầu tiên Ä‘i suốt chiá»u dà i hÆ¡n 10km trên tổng hÆ¡n 30km cá»§a Hệ thống hang Vòm. Theo Howard, trưởng phái Ä‘oà n Anh, thì đây là hang động quy mô và đẹp nhất trong những hang mà ông đã từng nghiên cứu ở Việt Nam cÅ©ng như khu vá»±c Äông Nam à từ những năm 90 trở lại đây.
Còn đối vá»›i tôi, tôi tháºt sá»± hạnh phúc và tá»± hà o vá» chúng. Tôi hạnh phúc vì được táºn mắt thấy sá»± hoà nh tráng, sá»± tráng lệ cá»§a hang vá»›i những măng đá, nhÅ© đá, trụ đá,… Những Ä‘iá»u mà trước đây tôi chỉ được thấy trên phim, trên sách báo và tranh ảnh… Khi và o hang Vòm, chúng ta có thể tưởng tượng ra được rất nhiá»u quang cảnh và hình thù khác nhau: cảnh trên thiên đình, cảnh dưới hạ giá»›i, cảnh huyá»n bà như và o cói pháºt, cói thần tiên vá»›i những hình thù cá»§a Pháºt Tổ trên đà i sen, pháºt Quan Âm, rồi các vị La Hán… Có những chá»— rá»™ng tá»›i 100m – 200m và rất bằng phẳng, cao 20m – 30m, tháºm chà là 50m và hÆ¡n thế nữa. Äiá»u đó là m ta liên tưởng tá»›i những sân váºn động vá»›i mái che kép kÃn mà ta có thể tổ chức cả thế váºn há»™i Olympic? Äâu đó ta cÅ©ng có thể tượng tượng ra các sân khấu ca nhạc hoà nh tráng vá»›i đủ mầu sắc lung linh khi ta chiếu đèn và o,… Cả những cảnh đồng quê yên tÄ©nh, thân thuá»™c vá»›i ao cá, giếng nước, cánh đồng mênh mông, hay cảnh miá»n núi vá»›i các ruá»™ng báºc thang,… Tôi dám chắc rằng, bạn còn có thể hình dung ra được rất nhiá»u, rất nhiá»u hình tượng nữa khi má»™t lần bạn và o hang Vòm!
Sá»± hoà nh tráng, to lá»›n và tươi đẹp cá»§a các hang động ở đây cÅ©ng là niá»m tá»± hà o cá»§a tôi. Nếu không được táºn mắt thấy, tôi không thể tin rằng trên vùng đất Quảng Bình nhá» bé nà y (trên bản đồ Việt Nam, Quảng Bình là tỉnh có chiá»u ngang hẹp nhất, chỉ rá»™ng khoảng 40km từ bá» biển tá»›i biên giá»›i Việt - Là o theo đưá»ng chim bay) lại có những hang động đẹp như váºy. Äiá»u nà y là m tôi thêm yêu đất Quảng Bình, yêu quê hương Việt Nam mình hÆ¡n.
Váºy tại sao, má»™t hang động dà i, rá»™ng và đẹp như váºy lại chưa được đưa và o phục vụ phát triển du lịch cá»§a tỉnh Quảng Bình? Thá»±c tế thì ở đây đã có quy hoạch cho phát triển du lịch, nhưng theo tôi được biết thì sở du lịch Quảng Bình, cÅ©ng như ban quản lý Di sản Thiên nhiên Thế giá»›i Vưá»n Quốc Gia Phong Nha – Kẻ Bà ng chỉ má»›i đưa và o trong quy hoạch hai Ä‘iểm là hang Mẹ Bồng Con và hang Vòm. Thá»±c ra đây chỉ là hai trong những cá»a hang lá»™ ra cá»§a cá»§a hệ thống hang có tên: “Hệ thống Hang Vòmâ€. Tôi cÅ©ng được biết thêm, qua báo cáo kết quả cá»§a Ä‘oà n thám hiểm chúng tôi vừa qua, Uá»· ban Nhân dân tỉnh Quảng Bình, sở Du lịch và Ban quản lý Vưá»n Quốc Gia Phong Nha – Kẻ Bà ng biết thêm má»™t cá»a hang nữa cá»§a hệ thống hang Vòm, chỉ cách hang Mẹ Bồng Con khoảng 100m vá» phÃa nam. Sau đó, Ban quản lý Vưá»n Quốc Gia Phong Nha – Kẻ Bà ng đã vừa tổ chức má»™t đợt khảo sát hang nà y (Có cả đồng chà Chá»§ tịch tỉnh Quảng Bình Ä‘i cùng và và o sâu khoảng 1,5km thì quay ra do không đủ phương tiện kỹ thuáºt (lá»i cá»§a ông Hiệp, giám đốc Vưá»n Quốc Gia PN-KB), Ä‘oà n cÅ©ng tổ chức quay phim, chụp ảnh và đưa lên giá»›i thiệu trên đà i Truyá»n hình Việt Nam, VTV1 gần đây. Cá»a hang đó được đặt tên là “Hang Thiên ÄÆ°á»ngâ€. Äiá»u nà y đã được ông Hoà - Chá»§ tịch xã SÆ¡n Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình và ông Hiệp - giám đốc Vưá»n Quốc Gia PN-KB khẳng định trong má»™t lần tôi gá»i Ä‘iện vá».
Quay trở lại câu há»i vá» việc phát triển du lịch hang Vòm, theo tôi, tại thá»i Ä‘iểm hiện tại, sở Du lịch tỉnh Quảng Bình và Ban quản lý Vưá»n Quốc Gia Phong Nha – Kẻ Bà ng chưa đưa hang và o phục vụ phát triển du lịch là đúng bởi các lý do:
+ Vá» kinh phà cho việc khảo sát chi tiết, xây và lắp đặt hệ thống đưá»ng, Ä‘iện cÅ©ng như công tác bảo vệ, bảo tồn sau khi đưa và o phục vụ du lịch là rất lá»›n, đòi há»i phải có sá»± quan tâm cá»§a Tỉnh và các Bá»™, Ngà nh liên quan.
+ Phải tham khảo ý kiến cá»§a các nhà khoa há»c Äịa lý, Äịa chất, Äịa mạo, Môi trưá»ng và Sinh há»c… để xây dá»±ng các biện pháp bảo vệ, bảo tồn trước và sau khi đưa hang và o phát triển du lịch, cÅ©ng như đánh giá được má»™t cách chÃnh xác những tác động môi trưá»ng tÃch cá»±c và tiêu cá»±c cá»§a các hoạt động nà y Ä‘em lại.
+ à thức cá»§a má»™t bá»™ pháºn ngưá»i dân chưa cao. Äây cÅ©ng là điá»u chăn chở cá»§a các nhà khoa há»c đã từng tham gia khảo sát ở địa bà n Vưá»n Quốc Gia PN-KB nói chung, cÅ©ng như các nhà nghiên cứu hang động trưá»ng Äại há»c Khoa há»c Tá»± nhiên Hà Ná»™i nói riêng.
Tôi cÅ©ng đã trao đổi vá»›i Howard, ông cÅ©ng có cùng chăn chở trên và theo ông đây là má»™t Ä‘iá»u đáng lo ngại. Ông nói rằng: “Mặc dù Vưá»n Quốc Gia Phong Nha – Kẻ Bà ng và khu vá»±c Di Sản đã được Ban quản lý Vưá»n, bên Kiểm lâm và các ban ngà nh khác phối hợp quản lý. Song, má»™t thá»±c tế vẫn diá»…n ra là có hà ng trăm lượt ngưá»i mà ông gặp má»—i ngà y Ä‘ang ra và o rừng chặt gá»—, bẫy thú trong đợt ông Ä‘i thám hiểm vừa qua. Ông cÅ©ng táºn mắt thấy những cây gá»— bị chặt, thấy những ngưá»i gùi gá»— trên vai, gùi những con thú ra khá»i rừng... Như váºy, liệu khi các tồn tại trên – có thể vì mục Ä‘Ãch kinh tế, vì thiếu hiểu biết hay chỉ đơn giản vì thói quen cá»§a ngưá»i dân và đồng bà o dân tá»™c, cÅ©ng như sá»± Ä‘i lại cá»§a khách du lịch,…, chưa có được những biện pháp giả quyết má»™t cách thấu đáo; việc kiểm sát, bảo vệ, bảo tồn các thạch nhÅ© trong hang (mà phải mất hà ng nghìn, hà ng vạn năm vá»›i có được kia) có tháºt sá»± an toà n không? Thiết nghÄ©, Uá»· ban Nhân dân tỉnh Quảng Bình, cÅ©ng như các Ban ngà nh trong tỉnh mà đặc biệt là Ban quản lý Vưá»n Quốc Gia Phong Nha – Kẻ Bà ng và các Ban ngà nh sở tại cần quan tâm sát sao hÆ¡n nữa.
Nhưng tôi tin tưởng rằng, má»™t ngà y không xa, du lịch hang Vòm sẽ được mở ra và hang Vòm chÃnh là má»™t Ä‘iểm đến không thể thiếu cá»§a du khách trong và ngoà i nước khi đến Quảng Bình, đến Phong Nha.
Hà Nội, tháng 8 năm 2005.